Wat is de betekenis van de controversiële Amerikaanse Confederatievlag?

De strijdvlag van de Geconfedereerde Staten van Amerika is een symbool dat de Amerikanen al meer dan 150 jaar verdeelt. Het vaandel, ook bekend als 'The Southern Cross', 'The Rebel Flag' of 'The Dixie Flag', heeft in de loop van de jaren verschillende betekenissen gekregen. Maar wat is precies de geschiedenis ervan? Waarom is dit stuk doek zo controversieel?

De Amerikaanse Burgeroorlog brak uit in 1861. De toenemende expansie naar het westen riep de vraag op of nieuwe Amerikaanse staten slavernij moesten toestaan of verbieden. De zuidelijke staten, die overwegend agrarisch waren, zagen slavernij als een integraal deel van hun economie en sociale orde.

In de Confederatie, zoals de opstandige zuidelijke regering ook wel genoemd wordt, begon men al gauw symbolen aan te nemen om zich af te zetten tegen de Unie in het noorden: grijze uniformen, een nieuwe zegel, en, natuurlijk, een nieuwe vlag...

De vlag die nu geassocieerd wordt met de rebellenkant van de Burgeroorlog was echter niet de oorspronkelijke vlag van de Geconfedereerde Staten van Amerika. In plaats daarvan was het een strijdvlag die door het leger van de Confederatie was aangenomen om verwarring met de Stars and Stripes van de Unie te voorkomen. Uiteindelijk werd het een deel van een kanton van de officiële vlag van de Confederatie.

Wat we nu kennen als 'Vlag van de Geconfedereerde Staten van Amerika' was deel van de mythe die ontstond in de volgende decennia na de nederlaag van het Zuiden in 1865.

Veteranen en sympathisanten schoven de mythe van de 'verloren zaak' naar voren: ze schetsten het beeld van een deftig, landerig vooroorlogs Zuiden waar de slaven goed behandeld werden.

Deze mythe bereikte haar hoogtepunt in 1915 met 'The Birth of a Nation' van D. W. Griffith, een van Hollywoods vroegste kaskrakers.

Het epos over de Burgeroorlog van Griffith schildert de Ku Klux Klan onder meer af als verdediger van blanken tegen wreedheden begaan door Afro-Amerikanen, die de bescherming van de federale regering genoten.

'The Birth of a Nation' was de eerste film die ooit in het Witte Huis werd vertoond. De film zou volgens sommigen in zijn eentje de Ku Klux Klan nieuw leven ingeblazen hebben en veel van zijn iconografie populair gemaakt hebben.

Afbeelding: een Klan-parade in Washington, D.C. in de jaren 1920.

Organisaties als de KKK werkten mee aan de handhaving van een onrechtvaardig beleid, zoals de Jim Crow-wetten. Deze wetten scheidden zogenaamd blanken en kleurlingen als 'gescheiden, maar gelijk', hoewel dat in de praktijk blanke suprematie als de norm in de dagelijkse samenleving afdwong.

Er bestond een lange trend van Hollywoodfilms die het oude Zuiden romantiseerden, of althans de negatieve aspecten ervan bagatelliseerden, en die nog enkele decennia voortduurde met films als 'Gone With The Wind' (hier afgebeeld) of Disneys 'Song of the South'.

Afbeeldingsbron: MGM

De strijdvlag van de Confederatie verwierf echter pas weer bekendheid in de jaren 1950. Toen het Amerikaanse Hooggerechtshof in 1954 verklaarde dat segregatie in openbare scholen illegaal was, stuitte dat op verzet bij veel mensen in het Zuiden.

In het Zuiden vreesde men dat de uitspraak van het Hooggerechtshof een einde zou maken aan de Jim Crow-wetten, en de vlag diende als een symbool van beide: een zuidelijke afwijzing van de federale regering en een boodschap om de blanke suprematie te handhaven.

Het waren de Dixiecrats, leden van de Democratische Partij die bijna een eeuw lang vrijwel ongehinderd over het zuiden van de V.S. had geregeerd, die de vlag als hun symbool namen om zich te verzetten tegen wat zij zagen als 'Noordelijke agressie'.

Afgebeeld: Een strijdvlag van de Confederatie tijdens de Democratische Nationale Conventie van 1956.

Georgia nam het symbool zelfs over als onderdeel van zijn staatsvlag in 1955 (hier te zien op een foto uit 1996), terwijl South Carolina het vaandel in 1961 op zijn staatscapitool begon te hijsen.

Ondanks het verzet van de tegenstanders maakte de Civil Rights Act van 1964 een eind aan de Jim Crow-wetten. Merkwaardig genoeg was het Lyndon Johnson, een Democraat uit Texas, die dit mogelijk maakte. Hiermee kwam een einde aan de heerschappij van de Dixiecrats.

Afgebeeld: Lyndon Johnson met Martin Luther King.

De Zuidelijke politiek evolueerde in de volgende decennia naar de Republikeinse Partij. Anderen, zoals viervoudig gouverneur van Alabama George Wallace (hier afgebeeld), bleven zich in de marge van de Democratische Partij opstellen.

Wallace deed zelfs mee als kandidaat van de derde partij in de presidentsverkiezingen van 1968 en slaagde erin vijf zuidelijke staten te winnen. Hij blijft de laatste niet-Republikeinse, niet-Democratische kandidaat die een staat wist te winnen in een Amerikaanse presidentsverkiezing.

Gedurende de rest van de 20e eeuw bleef de vlag van de Confederatie, ondanks kritiek, gebruikt worden als een schijnbaar gevaarloos symbool van de Amerikaanse zuidelijke cultuur. Dit idee werd gedistilleerd in het motto: 'Heritage, not hate' ('Erfgoed, geen haat').

Dat is te zien in tv-programma's als 'The Dukes of Hazzard'. Een van de sterren van de show was General Lee, de auto van de Duke-boys, die trots de vlag droeg en 'Dixie' speelde op zijn autoclaxon.

Muziekgroepen als Lynyrd Skynyrd (hier afgebeeld in de jaren 80) en Pantera werden ook in verband gebracht met de vlag van de Confederatie, en droegen hem tijdens concerten en andere evenementen.

Dit roept echter de vraag op voor wat voor erfgoed de vlag staat.

In de jaren 1990 en 2000 stond Georgia in het middelpunt van het debat over de vlag van de Confederatie. Een onderzoek van de senaat van de staat oordeelde dat de vlag was aangenomen om "segregatie en blanke suprematie in stand te houden".

De vlag van Georgia werd in 2005 vervangen door een vlag die gebaseerd is op de oorspronkelijke vlag van de Confederatie.

De landelijke discussie over de vlag woedde in de jaren 2000 en in de jaren 2010. Extreemrechtse bewegingen omarmden en verdedigden het symbool, en zwaaiden ermee tijdens rally's en openbare evenementen.

Als tegenreactie hebben veel instellingen actie ondernomen tegen het tonen ervan. South Carolina verwijderde de vlag van het State House in 2015 in de nasleep van de schietpartij van Dylann Roof in Charleston. Het leverde van beide kanten een behoorlijk aantal demonstranten op.

De staat New York keurde in 2020 een wet goed die haatsymbolen strafbaar stelt. Op deze lijst staat onder andere de strijdvlag van de Confederatie.

In 2021 nam Mississippi een nieuwe staatsvlag aan om de oude te vervangen, die het Confederatie-symbool bevatte.

De strijdvlag van de Confederatie was prominent te zien bij de aanhangers van Trump tijdens de bestorming van het Capitool op 6 januari 2021. Het was de eerste keer dat het vaandel binnen het Amerikaanse Congres te zien was.

Veel mensen merkten gekscherend op dat het passend was dat de meute het symbool van een verloren opstand tegen de regering van de VS bij zich droeg. Maar het doet veel mensen afvragen of de waarden die de vlag van de Confederatie vertegenwoordigt nog steeds bestaan - of je hem nu ziet wapperen of niet.