Stockholm, 1972: de allereerste klimaattop

Hoewel de Verenigde Naties pas in 1995 voor het eerst officieel de jaarlijkse COP (Conference of the Parties) over klimaatverandering lanceerden, werd de allereerste grote klimaattop in 1972 door de Verenigde Naties in Stockholm georganiseerd. Die werd geleid door milieu-pionier Maurice Strong, hier op de foto met zijn fiets tijdens de bijeenkomst.

Op deze foto is commissaris Maurice Strong te zien met de toenmalige secretaris-generaal van de Verenigde Naties, Kurt Waldheim, tijdens de klimaattop in Stockholm in 1972. In de periode dat Waldheim bij de VN in functie was, wist niemand iets van zijn verleden, maar toen hij zich in 1986 kandidaat stelde voor het presidentschap van Oostenrijk, brak er een schandaal uit: tijdens de Tweede Wereldoorlog had hij gediend in een vrijwilligersdivisie van de nazi's.

In 1972 was sociaaldemocraat Olof Palme de premier van het gastland Zweden (hier samen met Kurt Waldheim). Hij was wereldwijd een leidende figuur op links en werd in 1986 doodgeschoten toen hij met zijn vrouw van een film naar huis liep. Hij had geen lijfwacht omdat Zweden als een van de veiligste landen ter wereld gold.

Al in de jaren 70 maakten de mensen zich zorgen over 'vervuiling.' De rook waaronder de steden verstikten. De wetenschappers hadden in dat decennium immers al ontdekt dat uitlaatgassen en andere menselijke activiteiten het klimaat veranderen en de planeet opwarmen.

De klimaattop van 1972 (ook aangeduid als Earth Summit) werd door 120 landen bijgewoond. Zowel de Verenigde Staten als India waren aanwezig. Beide landen gelden in 2022, samen met China, als de grote afwezigen op de COP27 in Sharm-el-Sheikh.

Afgebeeld: Indira Gandhi met Olof Palme.

Een groeiend milieubewustzijn heeft de Verenigde Naties ertoe bewogen een wereldwijde bijeenkomst te beleggen en jongeren sinds de jaren 60 ook gemobiliseerd. Er werd voor de plek waar de delegaties bijeenkwamen geprotesteerd, waarbij ook naaktheid een rol speelde – het was tenslotte het hippietijdperk.

De industriële vervuiling zorgde ook in de jaren 60 en 70 voor ernstige rampen. Op de foto is een protest tijdens de top in Stockholm vastgelegd van Japanners die het slachtoffer waren van de Minamataziekte, te wijten aan het weglekken van kwik in het water.

De conferentie in Stockholm formuleerde een zeer algemene beleidsverklaring met 26 punten die erop gericht waren 'het milieu voor de huidige en toekomstige generaties te beschermen en te verbeteren'.

Afgebeeld is het gebouw waar de delegaties bijeenkwamen.

Destijds had niemand begrepen dat de CO₂-uitstoot verminderd moest worden of fossiele brandstoffen vervangen moesten worden door hernieuwbare energiebronnen. De richtlijnen waren veel algemener: 'De natuurlijke hulpbronnen van de aarde, waaronder lucht, water, land, flora en fauna, in het bijzonder representatieve exemplaren van natuurlijke ecosystemen, moeten behouden blijven voor de huidige en toekomstige generaties', zo werd in een van de goedgekeurde punten benadrukt.

Een merkwaardigheid uit de geschiedenis: het voormalige Hollywood-kindsterretje Shirley Temple vertegenwoordigde de Verenigde Staten op deze historische klimaattop.

De top van Stockholm heeft eraan bijgedragen dat controlemechanismen werden ingesteld en creëerde bewustzijn onder de staten. Maar de publieke opinie richtte zich op andere zaken. Neem bijvoorbeeld de oorlog in Vietnam. Op deze foto zie je Jane Fonda die in Stockholm in 1972 tegen deze oorlog protesteert.

Stockholm was een eerste stap van een lang traject en heeft vooral de wetenschappelijke monitoring van milieugevaren geïnstitutionaliseerd. Het VN-milieuprogramma (dat ook wordt aangeduid als UNEP vanuit het Engels: United Nations Environment Programme) komt hieruit voort. De volgende bijeenkomst? Die volgde pas 20 jaar later!

De tweede grote klimaattop vond plaats in Rio de Janeiro, in Brazilië. Er namen 172 landen aan deel en er werd een begin gemaakt met wat zou leiden tot het Protocol van Kyoto en de Overeenkomst van Parijs.

In de jaren 90 werd het klimaatprobleem al wel als ernstig probleem gezien. Ook werd hier, in Rio de Janeiro, vooruitgang geboekt bij het concretiseren van maatregelen om de opwarming van de aarde tegen te gaan.

De foto toont de toenmalige Franse president François Mitterrand op de Top van Rio.

De Top van Rio werd ook voorgezeten door Maurice Strong, en op de foto is hij te zien met Mikhail Gorbatsjov, die toen leider was van een door perestrojka te vernieuwen Sovjet-Unie.

Maar de publieksster van de Top van Rio in 1992 was toch wel de Franse Jacques-Yves Cousteau, die gold als icoon van verkenning en bescherming van de zee. Commandant Cousteau wordt op de foto vergezeld door de toenmalige president George Bush.

Na de Top van Rio hebben de Verenigde Naties hun werkzaamheden geïntensiveerd om afspraken te bewerkstelligen waarmee milieuschade op aarde kan worden voorkomen. Wat ooit in Stockholm is begonnen, krijgt gestalte tijdens de COP27 in 2022, waar de urgentie van drastische maatregelen tegen wereldwijde opwarming nog eens wordt onderstreept. De tijd dringt en de gevolgen zijn onomkeerbaar.

Afbeelding: NASA