Tsjernobyl, een tragedie in de Sovjetstaat Oekraïne

Op 25 april 1986 werd de naam van een kleine plaats in Oekraïne synoniem met een nucleaire ramp.

Oekraïne was destijds een van de Sovjetstaten en werd bestuurd vanuit Moskou.

De ramp in Tsjernobyl was een keerpunt in de Koude Oorlog, omdat het zwakheden in de hiërarchie van het Sovjetbestuur blootlegde.

De kernramp in Tsjernobyl was eveneens een keerpunt in de internationale discussie over atoomenergie. Is het werkelijk zo'n prachtig alternatief voor olie en kolen?

De ramp had gevolgen van radioactiviteit die volgens National Geographic meer dan 30.000 jaar zullen blijven bestaan.

Tsjernobyl ligt 100 kilometer ten noorden van Kyiv (Kiev), vlakbij de grens met Wit-Rusland (Belarus).

In de jaren zeventig werd er een kerncentrale van het type RBMK (krachtig kanaal-type) met vier reactoren gebouwd.

Kernenergie werd gezien als een prestatie van Sovjet-ingenieurs. Het werd aan de wereld gepresenteerd met de slogan "Atoom voor de Vrede."

Naast de kerncentrale zelf werd Pripyat gebouwd om de arbeiders van Tsjernobyl en hun families te huisvesten.

De stad had op het moment van de ramp meer dan 50.000 inwoners.

Het had scholen, winkels, flats en zelfs een pretpark. Deze liggen er vandaag de dag verlaten bij.

Het ongeluk gebeurde in de nacht van 25 op 26 april 1986.

Het was het gevolg van een routine-onderhoudstest in de vierde reactor van de kerncentrale. Deze test was van tevoren gepland, maar er ging van alles mis.

Het personeel maakte verschillende fouten en had bovendien ook nog pech op cruciale momenten. Alles wat mis kon gaan, ging mis.

Het plan was om tijdens de stilstand van de reactor te testen of hij gekoeld kon worden als het complex ooit zonder stroom zou komen te staan.

Om dit goed te kunnen testen, moest het noodkoelsysteem tijdelijk uitgeschakeld worden.

Het team was zich er niet van bewust dat de reactor een ontwerpfout had. Zoals later bleek, zou de reactor heel instabiel worden als hij op een laag vermogen werd gezet.

De ochtendploeg zou de test uitvoeren met een groep getrainde ingenieurs en specialisten.

Problemen met het elektriciteitsnet van Kiev dwongen de proef echter naar de nachtploeg, die minder ervaring had. Deze ploeg volgde de instructies van het vorige team op maar was minder goed voorbereid om ze uit te voeren.

De ploeg stond onder toezicht van plaatsvervangend hoofdingenieur Anatoly Dyatlov.

(Foto: Paul Ritter speelt de rol van Anatoly Dyatlov in de HBO-serie 'Chernobyl' in 2019)

Om 1:23 uur in de morgen van 26 april 1986 lieten de medewerkers van de centrale een aantal extreem hete splijtstofstaven in koelwater zakken.

De aanraking met het koelwater veroorzaakte een immense hoeveelheid stoom, die als gevolg van de ontwerpfouten in de reactor voor meer reactiviteit in de kern van reactor nummer 4 zorgde.

Het experiment resulteerde in een onverwachte stroomstoot in de energiecentrale, die een kettingreactie van explosies veroorzaakte.

De explosies leidden ertoe dat de de 1.000 ton wegende plaat die de reactorkern afdekte, los werd gerukt, waardoor straling vrijkwam in de atmosfeer en de toevoer van koelvloeistof naar de reactor werd afgesneden.

Door de explosies kwam er direct een ongekende hoeveelheid radioactief materiaal vrij. Personeel dat dicht bij de reactorkern werkte, overleed in veel gevallen direct aan de straling.

Wat je op deze foto ziet, is de zogenaamde olifantenvoet van de kerncentrale. In de onmiddellijke nasleep van de kernsmelting zou een paar minuten in de buurt van dit object je een zekere dood brengen, vanwege de hitte en straling. Tot op de dag van vandaag is het radioactief.

De olifantenvoet is een vaste massa van gesmolten splijtstof, vermengd met heel veel beton, zand en materiaal voor de kernafdichting waar de splijtstof doorheen was gesmolten. Hij bevindt zich in een kelderruimte onder de oorspronkelijke locatie van de kern.

Volgens de World Nuclear Association was de ramp in Tsjernobyl de grootste ongecontroleerde radioactieve lozing die ooit voor een civiele operatie was geregistreerd.

Gedurende 10 dagen kwamen er grote hoeveelheden radioactieve stoffen vrij in de lucht.

De grootste bedreiging was uiteraard voor de bevolking van Tsjernobyl en Pripyat. Tot op de dag van vandaag zijn deze plaatsen onleefbaar.

(Foto: een sporthal in Pripyat die kort na de ramp verlaten is)

Medewerkers van de kerncentrale en brandweerlieden werden massaal in het ziekenhuis opgenomen vanwege de straling.

Toch duurde het 36 uur voordat de bevolking van Tsjernobyl en Pripyat werd geëvacueerd.

(Foto: een verlaten supermarkt in Pripyat)

Door hun trage, bureaucratische regeringsapparaat hadden de Sovjetautoriteiten onder leiding van Michail Gorbatsjov bijzonder veel tijd nodig om adequaat te reageren op de nucleaire ramp.

De autoriteiten maakten zich in het begin meer zorgen om de reputatieschade voor de Sovjet-Unie dan om de ramp zelf.

In eerste instantie ontkenden ze het ongeluk zelfs. Het was een tijd van veel geheimen in de Koude Oorlog, en de ontkenning van Tsjernobyl was daar een extreem voorbeeld van.

De regering legde pas op 28 april een officiële verklaring af, drie dagen na het ongeval.

Ze moesten wel, want op dat moment waren er al ongewoon hoge stralingsniveaus ontdekt in Zweden.

De verspreiding ging uiteindelijk heel Europa over, al was het effect zwakker in verafgelegen gebieden.

Internationaal vrachtverkeer werd gecontroleerd op radioactiviteit, zoals deze vrachtwagen die uit Oost-Europa Duitsland binnenkwam.

The Lancet meldt dat er minder dan 100 mensen in Tsjernobyl zijn gestorven aan acute blootstelling aan straling.

Het is echter niet duidelijk hoe veel langdurige slachtoffers er in het gebied zijn.

Wat we wel weten, is dat meer dan 4.000 mensen schildklierkanker hebben ontwikkeld, voornamelijk kinderen.

Volgens gegevens van het Amerikaanse National Energy Institute van de Verenigde Staten zijn er uiteindelijk meer dan 335.000 mensen uit het gebied geëvacueerd.

Deze mensen vertrokken meestal op stel en sprong, moesten al hun bezittingen achterlaten en kwamen nooit meer terug.

Daardoor zien Tsjernobyl en Pripyat eruit als spooksteden.

Rond de kerncentrale van Tsjernobyl is een gebied van 2.600 vierkante kilometer ingesteld waar je niet mag komen.

De natuur gaat zijn gang en er zijn dieren te zien, zoals deze przewalskipaarden.

Het gebied kan tegenwoordig bezocht worden met speciale tours van de verlaten steden en het bos rond Tsjernobyl.

En de kerncentrale zelf? Tegenwoordig is reactor 4 omhuld door een constructie van staal en beton die de straling tegen moet houden.

Ze noemen die huls ook wel de "sarcofaag." Vanwege het grote gevaar is er nooit een andere manier gevonden om het probleem van de lekkende reactor op te lossen.