Limitarisme: moet er een grens komen aan hoe rijk mensen kunnen zijn?

Er zweeft een nieuw ‘isme’ rond in beleids- en economische kringen: limitarisme. Men is van mening dat er een bovengrens moet zijn aan de hoeveelheid rijkdom die een individu kan bezitten. Het is net als de armoedegrens, maar dan omgekeerd. Waarom? Omdat het nodig is om democratische systemen in stand te houden.

Hoewel de term limitarisme al honderden jaren bestaat, is het de Nederlands/Belgische filosoof Ingrid Robeyns die de term weer actueel maakt. Ze doet al tientallen jaren onderzoek naar ongelijkheid en heeft een doctoraat in de economie van de Universiteit van Cambridge. Haar nieuwe boek heet 'Limitarianism: The Case Against Extreme Wealth.'

Afbeelding: Boekomslag, Astra House (16 januari 2024), via Amazon

Volg ons op MSN om elke dag de beste artikelen te ontvangen

Robeyns zegt dat in een land als Nederland, met een openbaar gezondheidszorgsysteem en pensioenen, het politieke vermogensplafond €10 miljoen (€10,89 miljoen) zou moeten zijn – alles daarboven zou tegen 100% worden belast.

Maar ze zegt ook dat het ethisch gezien als twijfelachtig moet worden beschouwd om meer dan €1 miljoen te bezitten. Uit onderzoek is gebleken dat meer dan zoveel geld bezitten je simpelweg niet gelukkiger maakt.

Ze stelt dat het belangrijk is om te begrijpen hoe rijk de superrijken zijn. Stel dat u uw leven zou wijden aan het verkrijgen van de rijkdom van Elon Musk. Als u tussen de 26 en 65 jaar 50 uur per week zou werken, zou u €1.871.794 per uur moeten verdienen! Dat is meer dan 5 miljoen keer het gemiddelde Amerikaanse uurloon van €31,-.

Volgens Forbes vormen alle miljardairs ter wereld de bevolking van slechts een klein dorp. Maar samen bezitten ze maar liefst €11.800.000.000.000. Hoe verhoudt hun nettowaarde van €11,8 triljoen zich tot andere groepen?

De minder dan 27.000 miljardairs hebben ongeveer zes keer zoveel rijkdom als de 'armere' helft van de Amerikaanse bevolking, wat neerkomt op ongeveer 166 miljoen mensen in het welvarendste land ter wereld. Volgens het Congressional Budget Office bedroeg de totale rijkdom van de Amerikaanse arbeidersklasse in 2019 2,3 triljoen euro.

Tegelijkertijd was 90% van de Amerikanen (bijna 300 miljoen mensen) 29 triljoen euro waard. Dat is slechts 2,5 keer meer dan het kleine dorp van miljardairs.

"Sommigen zullen misschien zeggen dat het goed voor hen is. 'Hun rijkdom doet mij geen pijn,' klinkt het wellicht. Hoewel dat een populaire opvatting kan zijn, is Robeyns het daar absoluut niet mee eens. Ze betoogde tegenover The Guardian dat de concentratie van rijkdom in zo weinig handen de wereld in gevaar brengt. Hier zijn enkele van haar argumenten waarom..."

Afbeelding: Dagobert Duck en Geld (Walt Disney, 1967)

Eén van haar argumenten is dat ultrarijke mensen het milieu vernietigen… en iedereen daarvoor laten betalen. Uit een rapport uit 2023 van Oxfam, The Guardian en het Stockholm Institute blijkt dat de rijkste 1% van de mensheid verantwoordelijk is voor meer CO2-uitstoot dan de armste 66%; het zou ongeveer 1500 jaar duren voordat iemand in de onderste 99% van de wereld net zoveel koolstof zou produceren als de rijkste miljardairs in een jaar.

Robeyns wijst erop dat wanneer iemand voldoende geld heeft, vooral in democratieën, zij "politieke invloed kunnen kopen". Dit kan worden bereikt door het financieren van kandidaten, politieke partijen of mediakanalen. Met behulp van donaties kunnen de superrijken vaak lobbyen voor veranderingen die in hun voordeel werken, zoals belastingverlagingen of versoepelde milieuregels die gunstig zijn voor hun bedrijven. Interessant is dat volgens een onderzoek uit 2023 11% van de miljardairs wereldwijd zich kandidaat heeft gesteld of politicus is geworden.

(Afbeelding: Jeff Bezos met Jill Biden in het Witte Huis)

Zelfs onder miljardairs groeit het bewustzijn van de onrechtvaardigheid van de huidige welvaartsongelijkheid. In 2019 schreef multimiljardair Nick Hanauer een memo aan zijn mede-miljardairs waarin hij verklaarde: "Als we geen actie ondernemen om de schrijnende ongelijkheden in deze economie aan te pakken, zullen de hooivorken naar ons toe komen..." Robeyns suggereert dat klimaatverandering een factor zou kunnen zijn die deze drempel verlegt.

Robeyns stelt dat hard werken gewaardeerd moet worden. Ze benadrukt ook dat al die rijkdom te danken is aan geluksfactoren als genetica en een goede gezondheid. Het is alsof je een geweldig lot uit de loterij hebt getrokken”, zei ze op de Grey Area-podcast.

Economisch succes wordt in grote mate beïnvloed door sociale factoren, zoals iemands ouders, vrienden, leraren, en zelfs de bredere samenleving. Daarom benadrukt ze dat individuen die succes behalen niet kunnen claimen dat hun verdiensten enkel en alleen aan henzelf toebehoren. "Ik denk dat mensen nog steeds trots mogen zijn op hun prestaties... maar we moeten niet gaan zeggen dat 'je krijgt wat de markt je geeft'," voegde ze eraan toe tijdens de podcast. Ze erkent echter ook dat mensen beloond moeten worden voor hun inspanningen. Daarnaast moeten we ook mensen ondersteunen die minder fortuinlijk zijn.

Robeyns stelt dat de miljarden euros die worden ingezameld door het instellen van vermogensplafonds aan betere dingen kunnen worden besteed. De overheid zou bijvoorbeeld massaal kunnen investeren in groene energie en andere milieuplannen om een ineenstorting van het milieu te voorkomen. Het zou kunnen worden besteed aan sociale programma's, armoedebestrijding, betaalbare huisvesting en het terugdringen van de criminaliteit. In een notendop: in plaats van te worden opgepot door individuen, zou het onder de bevolking worden verspreid op een manier die iedereen ten goede komt. Dit door dorpen, steden en de planeet leefbaarder te maken.

Robeyns stelt dat haar filosofie niet gaat over het straffen van de rijken. In plaats daarvan gaat het om de verantwoordelijkheid tegenover de medemens. Iedereen, zegt ze, zou moeten kijken naar de vraag die de oude Grieken stelden over wat we nodig hebben voor een goed leven. Ze zegt dat uit onderzoek blijkt dat het, voorbij een bepaald punt, niet om geld of materiële consumptie gaat. In plaats daarvan gaat het om de gemeenschap, vrije tijd, gezondheid, het helpen van anderen en een liefdevolle familie- of vriendengroep.

"Zelfs de allerrijksten zouden opgelucht zijn als er een eindpunt zou zijn!" schreef de Britse socioloog Richard Wilkinson in een recensie van het boek van Robeyns. Met andere woorden, in plaats van eindeloos het spel te moeten spelen om de 'rijkste' te zijn, zou er een punt komen waarop men het hoogste niveau van economisch succes bereikt heeft. Op dat moment zouden de getalenteerde en fortuinlijke rijken zich kunnen richten op wat hen werkelijk voldoening schenkt in het leven.

Abigail Disney, erfgename van Disney, is het volledig eens met de boodschap van het boek. Ze heeft er zelfs openlijk haar steun aan betuigd en schreef: "Het is hoog tijd dat iemand de vraag stelt: 'Kun je eigenlijk te veel geld hebben?'" Volgens Forbes wordt haar vermogen geschat op ongeveer 111 miljoen euro.

Eén van de belangrijkste punten van kritiek op haar polariserende werk is dat het sociaal onaanvaardbaar is en nooit opgepakt zou worden. “Het druist in tegen wat empirisch onderzoek onthult over hoe de houding ten opzichte van economische ongelijkheid werkt in die zin dat de acceptatie van ongelijkheid door mensen verandert: hoe ongelijker een samenleving is, hoe meer ongelijkheid als eerlijk wordt geaccepteerd”, schreef Lena Halldenius in het tijdschrift Ethical Theory and Moral Practice. Ze zegt dat er betere manieren zijn om de ongelijkheid terug te dringen, die niet zo ingrijpend zouden zijn.

Een soortgelijke maar andere kritiek is dat de ultrarijken, afgezien van sociale acceptatie, dit nooit zouden laten gebeuren. Als ze zo machtig zijn als ze zegt, zouden niet veel van hen bereid zijn het geld op te geven waarvoor sommigen van hen hebben gewerkt (of geërfd, gescheiden of door investeringen). Denkt ze echt dat Elon Musk of de gebroeders Koch bereid zouden zijn genoegen te nemen met ‘slechts’ 9 miljoen euro – of zelfs 90 miljoen euro?

Een ander punt van kritiek is het idee dat extreem succesvolle individuen mogelijk minder gemotiveerd zijn om hard te werken, risico's te nemen en te innoveren. Tegelijkertijd stellen academici Jessica Flanigan en Christopher Frieman in 'Ethical Theory and Moral Practice' dat "miljardairs over het algemeen beter gepositioneerd zijn om de minder bedeelden te helpen en collectieve actieproblemen op te lossen dan overheidsfunctionarissen", en dat "zakenleiders vaak meer verantwoording afleggen aan hun medeburgers dan aan overheidsfunctionarissen."