Zo bracht Jesse Owens Hitler in verlegenheid

Jesse Owens is een naam die de meeste mensen zullen associëren met ongekende prestaties op het gebied van sportiviteit, het winnen van vier gouden medailles op één Olympische Spelen is bijna ongehoord. Maar dat vertelt niet het volledige verhaal van vooroordelen en het overwinnen van de onoverkomelijke kansen die Owens zijn leven lang heeft gehad. Hoe kon deze jongen uit Alabama Adolf Hitler in verlegenheid brengen op het allergrootste podium?

Owens werd in 1913 geboren in Oakville, Alabama, en was de zoon van Henry Cleveland Owens en Mary Emma Fitzgerald. Henry was een deelpachter, een vorm van neofeodalisme die gebruikt werd in plaats van de inmiddels verboden slavernij in het diepe zuiden.

Ondanks de afschaffing van de slavernij in 1865 verbeterden de omstandigheden voor zwarte Amerikanen in het diepe zuiden nauwelijks, met deelpacht- en Jim Crow-wetten waardoor velen zich niet konden ontwikkelen. Als gevolg hiervan trokken bijna zes miljoen Afro-Amerikanen naar het noorden in de hoop betere omstandigheden te vinden. Ook de familie Owens ondernam deze stap.

Jesse Owens ging naar de middelbare school in Cleveland waar zijn naam veranderde. Hij was eigenlijk geboren met de naam J.C., maar met zijn zuidelijke accent hoorde zijn toenmalige leraar ‘Jesse’. Hij zou deze naam de rest van zijn leven blijven dragen.

Toen Jesse als tiener begon te werken, haastte hij zich tussen banen en school door en ontdekte al snel dat hij een passie voor hardlopen had. Dit werd opgemerkt door Charles Riley, Owens' atletiektrainer op de middelbare school, die Owens vroeg in de ochtend liet trainen zodat hij 's avonds naar zijn werk kon.

Al snel was het voor iedereen duidelijk dat Jesse getalenteerd was, maar buiten zijn middelbare school kenden weinigen zijn naam. Toen hij naar het nationale kampioenschap voor middelbare scholen in 1933 ging, brak Owens records op de 100 meter sprint en won hij met gemak het verspringen.

Owens kon zowel bij OSU als Michigan terecht voor hun atletiekteams. Uiteindelijk besloot hij in zijn eigen staat te blijven en een Buckeye te worden.

Het record van Owens bij OSU is bijna lachwekkend: in 1935 en 1936 won hij vier titels op de NCAA. Een ongekend niveau van succes op dat wedstrijdniveau.

Een jaar voor zijn Olympisch succes had Owens zich al gevestigd als een van de beste atleten ooit. Op 25 mei 1935 brak Owens vier wereldrecords op één dag tijdens een wedstrijd in Michigan, met nieuwe records op de 100 meter sprint, verspringen, 220 meter sprint en 220 meter lage horden.

In 1936 werd Duitsland al drie jaar geleid door de Nazipartij van Adolf Hitler. Zij zagen de Olympische Spelen als een kans om de superioriteit van het Duitse volk te laten zien. De nazi's noemden zichzelf het 'Arische ras' en geloofden dat zij genetisch superieur waren aan andere rassen en nationaliteiten.

De nazi's wilden zich dolgraag aan de wereld laten zien en maakten van het evenement een groter spektakel dan ooit tevoren en introduceerden zelfs de fakkelmarathon, waarbij de Olympische fakkel van Griekenland door Oost-Europa naar Duitsland werd gedragen.

Na zijn ongelooflijke vorm voor OSU werd Owens geselecteerd voor het nationale team van de VS voor de 100 meter, 200 meter, de 4 × 100 meter estafette en het verspringen.

Onder het Amerikaanse publiek heerste de wens om de Spelen te boycotten vanwege het extreme antisemitisme van de nazi's, maar uiteindelijk bleef het bij een kleine minderheid. Owens zelf gaf een verklaring uit waarin hij voorstander was van de boycot, maar dit werd van de hand gewezen door de voorzitter van het Amerikaans Olympisch Comité, die de demonstranten 'on-Amerikaanse opruiers' noemde.

Walter Francis White, het hoofd van de NAACP (National Association for the Advancement of Coloured People) was op zijn hoede voor Owens die Amerikanen in Duitsland vertegenwoordigde en ging zelfs zo ver dat hij een brief schreef waarin hij uitlegde dat hun gedrag en onderwerping van de Joden vergelijkbaar was met hoe zwarte Amerikanen eeuwenlang in zijn thuisland werden behandeld. Uiteindelijk koos White ervoor om de brief niet te versturen.

Op 3 augustus 1936 won Jesse Owens, in een stadion gevuld met meer dan 100.000 toeschouwers en gehuld met het rood-witte hakenkruis dat geassocieerd wordt met nazi-Duitsland, de gouden medaille op de 100 meter sprint. Hij versloeg zijn studiegenoot Ralph Metcalfe met slechts een tiende van een seconde.

Na zijn eerste goud zou Owens er nog drie winnen, bij het verspringen, de 200 meter sprint en de 4 × 100 meter estafette. Elke keer keek de wereld toe hoe een Afro-Amerikaanse man de nazi-sporters versloeg. En steeds keek Hitler toe hoe zijn Ariërs werden verslagen door een sporter van een inferieur ras.

Hitler had ervan gedroomd dat dit een showcase van Arische superioriteit zou worden, maar hij had nooit gedacht dat het ooit zo ontzettend mis zou kunnen gaan. De dictator schudde alleen handen met Duitse overwinnaars en verliet vaak het stadion als een Duitse sporter niet op koers lag om te winnen.

Hitler heeft Owens nooit direct ontmoet, maar in de woorden van de Amerikaanse sporter zelf: "Ik was op weg naar een uitzending en kwam vlak langs zijn box. Hij zwaaide naar me en ik zwaaide terug. Ik denk dat het van slechte smaak getuigt om de 'man van het uur' in een ander land te bekritiseren".

Ondanks de heldendaden van Owens stond hem een koud welkom te wachten bij zijn terugkeer in Amerika. Het land was zijn slavernijverleden nog aan het verwerken en racistische opvattingen waren nog alomtegenwoordig. Zoals Owens het zelf zegt: "Hitler heeft me niet beledigd – het was onze president die me beledigde. De president stuurde me niet eens een telegram."

Ondanks het racisme van nazi-Duitsland mocht Owens tijdens de Olympische Spelen in hetzelfde hotel verblijven als blanke sporters, maar bij zijn terugkeer in Amerika werd Owens, zelfs na een ticker-tapeparade die deels in zijn eer werd gehouden, gedwongen om een dienstlift in zijn hotel te gebruiken omdat de regels segregatie voorschreven.

Owens keerde na de Olympische Spelen van 1936 terug naar Amerika en ontdekte dat, ondanks geruchten over lucratieve commerciële deals, zijn mogelijkheden beperkt waren. Hij had moeite om werk te vinden en de rest van zijn leven had hij het vooral moeilijk. In 1965 vroeg hij faillissement aan. Hij overleed in 1980 op 67-jarige leeftijd.