Ziet de AIVD een ernstige terrorismedreiging in Nederland?

De verdachte van de schietpartij in Rotterdam op 28 september 2023, waarbij drie mensen om het leven kwamen, was een man met grote psychische problemen. Daarnaast had hij echter ook rechts-extremistische ideeën die hij opschreef op het platform 4chan.

In een artikel over de Rotterdamse aanslagen meldt De Volkskrant dat de AIVD en de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) "recentelijk een nieuw type radicaal figuur [hebben] samengesteld: de 'operationele eenling.'"

De operationele eenling "begaat in zijn eentje de daad, maar zijn gedachtegoed kan zich wel verhouden tot andere gemeenschappen. Eenlingen zijn veel lastiger op te sporen dan leden van een terroristische organisatie."

De AIVD (Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst) voert onderzoek uit naar bedreigingen voor de democratische rechtsorde. Wanneer individuen of groepen opzettelijk een verhaal verspreiden over een 'kwaadaardige elite', construeren ze volgens het rapport een onjuist wereldbeeld.

De AIVD maakt onderscheid tussen vijandigheid gebaseerd op extremistische ideologie en reguliere kritiek op instellingen.

Foto: Alex Muromtsev / Unsplash

Het uiten van kritiek en onbelemmerd protesteren tegen instellingen vormt een essentieel onderdeel van een goed functionerende democratische rechtsorde, zelfs als dit de grenzen van de wet opzoekt.

Foto: Duncan Shaffer / Unsplash

Anti-institutioneel extremisme is een fenomeen waarbij individuen en groepen zich vanuit ideologische motieven specifiek richten op democratische instellingen en processen.

Volgers van deze beweging schilderen een beeld af waarin een 'kwaadaardige elite' in Nederland aan de macht is en de bevolking wil onderdrukken, tot slaaf maken of zelfs uitroeien.

Ze beweren dat deze elite controle heeft over de overheid, grote bedrijven, de rechtspraak, de wetenschap en de media, en pleiten voor verzet hiertegen.

Op de foto, een persoon die vaak als dreiging wordt aangemerkt: de Hongaars-Amerikaanse filantroop en zakenman George Soros.

Het taalgebruik van anti-institutioneel extremisme kenmerkt zich door intense vijandigheid, fanatisme en gewelddadige fantasieën.

Afbeelding: Volkert van der G., veroordeeld voor de moord op Pim Fortuin, was een milieuactivist die vijandige en gewelddadige ideeën ontwikkelde over andersdenkende politici.

Veel van hun beweringen, gebaseerd op onderbuikgevoelens, zijn niet aantoonbaar en dragen bij aan groter wantrouwen jegens democratische instellingen en hun vertegenwoordigers.

Foto: Markus Spiske / Unsplash

Dit resulteert in een tweeledige dreiging voor de democratische rechtsorde, zowel gewelddadig als niet-gewelddadig, waarop de AIVD onderzoek verricht.

Op de foto, een dreiging die uitliep op geweld: de bestorming van het Amerikaanse Capitool op 6 januari 2021.

Mis- en desinformatie wordt al geruime tijd verspreid vanuit anti-institutionele hoeken over diverse onderwerpen, zoals COVID-19, de stikstofproblematiek en het World Economic Forum (WEF, foto).

Anti-institutionele boodschappen vinden vooral weerklank bij mensen die zich onzeker voelen over hun inkomen, toekomst en maatschappelijke ontwikkelingen, en een deel van de schuld bij de overheid leggen.

Foto: Transly Translation Agency / Unsplash

De termen 'anti-overheidsextremisme' en 'anti-institutioneel extremisme' zijn opgekomen sinds het begin van de coronapandemie, zo legt criminoloog en terrorismedeskundige Bart Collard uit aan Wynia's week.

Foto: Bart Collard / Facebook

Deze termen hebben echter zorgen opgeroepen over de vrijheid van meningsuiting en kritiek op de overheid, aldus Collard. Wanneer is iets overheidskritiek en wanneer is iets overheidsbedreiging?

Collard legt uit dat er onduidelijkheid bestaat over wat precies als extremisme wordt beschouwd. "Kritiek op de overheid of instituties is een gezond onderdeel van een democratie en draagt bij aan het scherp houden van deze instellingen".

Foto: Maxim Hopman / Unsplash

Hij vervolgt: "Het rapport van de AIVD benadrukt dat anti-institutioneel extremisme meestal geweldloos is, maar er wordt beweerd dat het indirect gewelddadig extremisme kan legitimeren. Dit is een genuanceerde en complexe kwestie die verder onderzoek vereist".

Foto: Wesley Tingey / Unsplash

Het is van belang dat instituties en andere autoriteiten zorgvuldig omgaan met termen als 'anti-institutioneel extremisme' om te voorkomen dat legitieme kritiek op de overheid als extremistisch wordt bestempeld.

Foto: Maria Oswalt / Unsplash

Daarnaast is het van belang om de grens tussen vrije meningsuiting en extremisme duidelijk te definiëren en te handhaven om de democratische rechtsorde te beschermen.