Deze gevaren kunnen uit de smeltende Arctische permafrost herrijzen

Er gebeuren in het hele poolgebied allerlei merkwaardige dingen waar je over moet weten, omdat ze misschien ook gevolgen hebben die jou kunnen treffen.

Daarbij moet je denken aan enorme meren die bruisen van het methaan, ijsgronden die bezwijken onder het gewicht van steeds warmere temperaturen, en zogenaamde 'zombiebranden' die maandenlang ondergronds smeulen.

Hogere temperaturen in het poolgebied zijn niet zo'n verrassing voor wetenschappers. Dit deel van de wereld is vier keer zo snel warmer geworden dan het wereldgemiddelde, waardoor de bovenste laag van de Arctische permafrost verzwakt.

Het smelten van de Arctische permafrost is een van de meest overziene aspecten van de huidige klimaatveranderingscrisis. En dan vooral op plaatsen als Alaska, Canada en Siberië, waar permafrostlagen lange tijd als een grote vriezer hebben gefungeerd, en grond en potentieel dodelijke organismen insloten.

De voornaamste bedreiging wordt gevormd door het vrijkomen van steeds grotere hoeveelheden koolstofdioxide en methaangas in de atmosfeer.

Merritt Turetsky, directeur van het instituut dat onderzoek doet naar de pool- en berggebieden van de Universiteit van Colorado te Boulder, zegt over permafrost: "Permafrost is als het vieze neefje van de ijskappen. Het ligt onder de grond begraven".

"Je ziet het niet. Het is bedekt door vegetatie en grond. Maar het ligt onder de grond. We weten dat het er is. En het heeft een even belangrijke invloed op het wereldklimaat".

De noordelijkste uithoeken van de planeet herbergen ongeveer 1700 miljard metrische ton aan CO₂, wat volgens de National Aeronautics and Space Administration neerkomt op ruwweg 51 keer de hoeveelheid die de wereld in een jaar als 2019 heeft uitgestoten.

"We hebben het simpelweg over een enorme hoeveelheid koolstof", zegt Brenda Rogers, geassocieerd wetenschapper aan het Woodwell Climate Research Center in Massachusetts.

"We verwachten niet dat alles zal ontdooien ... omdat een deel ervan erg diep ligt en dat honderden of duizenden jaren zou duren", zegt Rogers, "Maar zelfs wanneer een fractie daarvan in de atmosfeer terechtkomt, kan dat al gevolgen hebben".

Op dit moment begint al deze eerder gevangen kooldioxide zich een weg te banen naar het aardoppervlak, waardoor ook enkele voorheen onbekende geologische verschijnselen optreden.

De afgelopen tien jaar zijn er plotseling ongeveer 20 perfect kalendrische kraters opgedoken in de afgelegen noordelijke gebieden van Siberië.

Deze kraters, met een diameter van tientallen meters, zijn volgens wetenschappers het resultaat van explosies van opgebouwd methaangas onder het aardoppervlak.

"De poolstreek warmt zo snel op", zei Rogers, "en er gebeuren merkwaardige dingen".

Een van de meest fascinerende gevolgen van de snelle ontdooiing van de permafrost zijn de hevige bosbranden die hierdoor in Siberië ontstaan. Daarnaast smeulen de ondergrondse branden soms nog maanden na nadat de bovengrondse branden zijn geblust.

De wetenschappers die ze bestuderen hebben ze de bijnaam 'zombiebranden' gegeven, en deze branden leveren een steeds grotere bijdrage aan de wereldwijde klimaatcrisis.

"De branden zelf zullen een deel van de actieve laag [van de permafrost] verbranden, en daarbij zullen broeikasgassen zoals kooldioxide vrijkomen", verklaart Rogers.

"Maar die verbrande grond werkte ook isolerend en hield de permafrost in de zomer koel. Als die eenmaal weg is, ontstaan er al snel diepere actieve lagen, en dat kan in de daaropvolgende decennia tot nog meer emissies leiden", vervolgde Rogers.

De snelle dooi zal niet alleen meer koolstof in de atmosfeer brengen, maar ook een ernstig risico vormen voor de wereldgezondheid.

Lang slapende microben die duizenden jaren onder de bevroren permafrost hebben vastgezeten, worden door de opwarming van de polen wakker en leggen oude ziekten bloot.

In 2016 vond een uitbraak van miltvuur (antrax) plaats in Siberië die samenhing met de ontdooiende permafrost in het gebied, waardoor 72 mensen ziek werden en een 12-jarige jongen stierf.

De bacteriën van ontdooiende menselijke en dierlijke resten van duizenden jaren geleden kunnen ook in het grondwater en daarmee in het drinkwater terechtkomen.

Volgens Jean Michel Claverie, een genomisch onderzoeker gespecialiseerd in oude virussen en bacteriën, komen we waarschijnlijk met nog meer oude ziekten in aanraking als de permafrost ontdooit.

"We kunnen daadwerkelijk een ziekte oplopen via de resten van een Neanderthaler", zegt Claverie, "Dat is toch verbazingwekkend?"

Ook ziet Claverie geen reden waarom sommige lang verdwenen menselijke infecties niet uit het ijs zouden opduiken en vandaag of in de toekomst kunnen floreren, wanneer de mens zijn immuunafweer ertegen heeft verloren.

Naarmate de temperaturen opwarmen en de noordelijke bodems toegankelijker worden, zullen regeringen en bedrijven naar alle waarschijnlijkheid de nieuw beschikbare grondstoffen van het poolgebied aanboren – waardoor de mens vrijwel zeker in contact zal komen met zeer oude insecten en ziekten.

Bijzonder zorgwekkend is ook hoe het ontdooien van de permafrost ons huidige landschap zal veranderen. Gemeenten in Alaska ondervinden nu al de gevolgen van een warmer klimaat.

De afgelegen gemeente Nunapitchuk in Alaska zakt al sinds 1969 weg in de grond en wordt nu opgeslokt door drassige moerassen.

"De moerassen verschijnen ook tussen de woningen, ze zijn overal in onze gemeente", vertelde oud-inwoner Morris J. Alexie, "Er zijn op dit moment nog zeven huizen die bewoond worden, maar die staan erg scheef en zakken weg in de grond".

"Overal verschijnt moeras... Het zijn net kleine stukken toendragrond. Voorheen hadden we in onze gemeente overal gewoon gras. Het is nu veranderd in een permanent watermoeras".

Er bestaat nog geen oplossing voor de dooi. Het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) voorspelt dat als de wereld voor 2030 de uitstoot met 50 procent vermindert, we waarschijnlijk slechts een stijging van 1,5 °C zullen hebben in de temperatuur op aarde.

Een stijging van 1,5 °C van de wereldtemperatuur lijkt misschien weinig, maar is toch meer dan genoeg om een smeltproces op gang te brengen dat niet ongedaan kan worden gemaakt of teruggedraaid. “Met de stijgende temperaturen is het in principe onmogelijk om permafrost terug te laten groeien", concludeert het ICPP.