De Mona Lisa: mythes en feiten over het beroemde meesterwerk

Weinig schilderijen zijn zo wereldberoemd als de Mona Lisa van Leonardo da Vinci. Maar met zoveel populariteit is het moeilijk feit van fictie te scheiden. Er zijn veel mythen, mysteries en legenden over het meesterwerk van Da Vinci, en sommige daarvan zullen je zeker verbazen.

Tot de grootste twistpunten over Da Vinci's Mona Lisa behoort de identiteit van het model. Officieel zou de vrouw die we in het Louvre zien de vrouw zijn van de Florentijnse koopman Francesco del Giocondo, Lisa del Gioconda. Maar hierover wordt de laatste jaren steeds meer gespeculeerd.

De afgelopen eeuwen is gesuggereerd dat de echte vrouw op Da Vinci's schilderij eigenlijk de Italiaanse edelvrouw Costanza d'Avalos, prinses van Altavilla, is. Deze mythe lijkt bij de complotdenkers uit de kunstwereld de laatste tientallen jaren echter uit de gratie te zijn geraakt. Veel amateurkunstcritici wijzen een andere beroemde Italiaanse van adellijke afkomst aan als de ware Mona Lisa.

Afbeelding: Pittore locale del periodo - Affresco nel convento di Sant'Antonio a Ischia / Wikicommons

Als het gaat om mogelijke alternatieven voor Da Vinci's Mona Lisa, is de enige echte mededinger tegenwoordig Isabella d'Este. Als beschermvrouwe van de kunst in Italië in haar tijd onderhield d'Este een hartelijke relatie met Da Vinci en er bestaat nog steeds bewijs van hun vriendschappelijke correspondentie. Maar het belangrijkste bewijs is een schets van d'Este door Da Vinci die een opvallende gelijkenis vertoont met de Mona Lisa.

Afbeelding: Mitglied5 / Wikicommons

Sommige amateurcritici beweren dat de Mona Lisa helemaal geen schilderij van een vrouw is. Silvano Vinceti, voormalig voorzitter van het Italiaanse comité voor cultureel erfgoed ICOM, heeft een onderzoek gepubliceerd waarin hij beweert dat de Mona Lisa eigenlijk een compilatie is van twee figuren, waarvan de ene de twintigjarige leerling en mogelijke minnaar van Da Vinci is, namelijk Gian Giacomo de Caprotti, die de geschiedenis is ingegaan onder de naam Salaì.

"We hebben alle schilderijen waarin Leonardo Salaì als model gebruikte vergeleken met de 'Mona Lisa' en bepaalde details komen perfect overeen", zei Vinceti in een interview met de Telegraph, "hij gebruikte dus twee modellen en voegde creatieve details toe die uit zijn eigen verbeelding kwamen".

Een van de grootste mysteries van de Mona Lisa is de naam van de brug die net boven haar linkerschouder is afgebeeld. Hoewel het landschap er karakteristiek uitziet, hebben kunsthistorici nooit de locatie van de brug kunnen achterhalen. De huidige theorie is dat de brug de Ponte Buriano in Toscane is. Maar dit is zeer omstreden.

In 2011 opperde onderzoeker Carla Glori dat de brug op het schilderij niet de Ponte Buriano is, maar de Ponte Gobbo die de rivier de Trebbia heeft overbrugd. Deze stelling is echter moeilijk te bewijzen, omdat de Ponte Gobbo in 1472 door een overstroming werd weggespoeld.

Een van de interessantste mysteries van de Mona Lisa komt eveneens van Silvano Vinceti. In 2010 beweerde Vinceti enkele verborgen letters te hebben gevonden die vaag in de ogen van Mona Lisa waren geschilderd. Dit waren de letters L en V in haar rechteroog, vermoedelijk Leonardo's initialen, en de letters C, E, of B in haar linkeroog. Hoewel het leuk is om te speculeren over van wie het tweede paar initialen kan zijn geweest, heeft het Louvre de beweringen van Vinceti over verborgen letters betwist.

Een boeiende legende over de Mona Lisa die waar bleek te zijn, is dat de vrouw op het schilderij rechts hoger lijkt dan links. Dit geeft de indruk dat Mona Lisa langer en meer opgericht is als je het schilderij van rechts naar links bekijkt. Het is een interessant historisch weetje, maar het roept de vraag op: waarom heeft een kunstenaar die zo geobsedeerd was door technische perfectie zo'n imperfectie in zijn meesterwerk opgenomen?

In tegenstelling tot het raadsel van haar langere uiterlijk, heeft het mysterie van de betoverende glimlach van Mona Lisa misschien wel een verklaring. Als je het schilderij bekijkt, lijkt het alsof de glimlach van de Mona Lisa verandert, vooral als je naar haar ogen kijkt. In 2000 opperden wetenschappers van de Harvard-universiteit dat de reden voor deze ongrijpbare glimlach te maken heeft met de werking van het perifere zicht. Als we in de ogen van Mona Lisa kijken, zien we haar glimlach door ons perifere zicht dat alleen in zwart-wit te zien is. Hierdoor lijken de schaduwen bij haar mondhoeken groot als we naar haar ogen kijken, waardoor haar glimlach een variabiliteit krijgt die levensecht lijkt.

Het gerucht gaat dat Da Vinci vier jaar aan zijn schilderij heeft gewerkt, en er misschien zelfs na de voltooiing van het werk mee is verdergegaan. Hij nam het schilderij overal mee naartoe en hij heeft dit werk nooit gesigneerd of gedateerd. Mona Lisa ging zelfs tegen het einde van zijn leven met Da Vinci mee naar Frankrijk en na zijn dood naar zijn laatste verzamelaar, koning Frans I van Frankrijk.

Dit is misschien wel het grootste mysterie van de Mona Lisa: is ze wel het origineel? Er is gesuggereerd dat Da Vinci enkele andere versies van zijn beroemde meesterwerk heeft geschilderd en dat het schilderij dat in het Louvre hangt misschien niet de echte Mona Lisa is.

Onder kunsthistorici is er altijd een legende geweest dat Da Vinci twee versies van de Mona Lisa schilderde. Al in 1584 beweerde de zestiende-eeuwse schilder en kunsttheoreticus Giovanni Paolo Lomazzo twee verschillende versies van Da Vinci's werk te hebben gevonden.

Een van de belangrijkste kanshebbers voor de echte Mona Lisa is misschien wel de Mona Lisa uit Isleworth. Dit schilderij werd meer dan 40 jaar verborgen in een Zwitserse bankkluis en het bestaan ervan werd pas kortgeleden opnieuw bevestigd toen het ETH Zürich het verborgen werk in 2012 onthulde. De datering van dit kunstwerk is uit de periode van Da Vinci, maar er is weinig duidelijk bewijs voor de originaliteit.

Een andere kopie van de Mona Lisa hangt in de zalen van het Spaanse Museo del Prado. Decennialang werd dit beschouwd als een onbelangrijke kopie van Da Vinci's werk. Maar sinds de restauratie in 2012 geloven sommige kunsthistorici dat het werk door Da Vinci is geschilderd. Op de website van het Prado staat echter nog steeds officieel dat hun werk een reproductie is, gemaakt door een van de leerlingen van Da Vinci.

De Mona Lisa van Vernon werd door de meeste kunsthistorici beschouwd als de waarschijnlijkste kandidaat voor een tweede origineel van Da Vinci. Het schilderij lijkt van hetzelfde onderwerp en in dezelfde stijl te zijn als de Mona Lisa in het Louvre, en het maakte zelfs ooit deel uit van de collectie van het museum. Maar het verband tussen het schilderij van Vernon en Da Vinci is nooit definitief bewezen.

Schilderde Da Vinci de Mona Lisa zonder kleren? Er zijn ook enkele versies van de Mona Lisa die het model afbeelden in iets minder gepaste kledij. Een voorbeeld hiervan is 'Monna Vanna' of 'Gioconda nuda' dat nu wordt toegeschreven aan Salaì. Maar het is niet echt bekend wie het gemaakt heeft, of wanneer.

Een populaire legende over de Mona Lisa vertelde dat het schilderij nooit af was omdat ze haar wenkbrauwen miste. Maar in 2007 ontdekte de Franse optische ingenieur Pascal Cotte dat de Mona Lisa in feite oorspronkelijk met wenkbrauwen was geschilderd. Ze zijn alleen in de loop van de tijd vervaagd.

Nog een ontkrachte mythe over de Mona Lisa was dat het geen afbeelding was van een echte vrouw, maar een zelfportret van Da Vinci zelf! Dit is grotendeels weerlegd sinds de ontdekking van een in 2005 gevonden briefje van de Florentijnse stadsambtenaar Agostino Vespucci waaruit definitief lijkt te blijken dat Lisa del Giocondo het onderwerp van de Mona Lisa was.

Deze populaire mythe maakt van tijd tot tijd de ronde op het internet en suggereert dat Vincenzo Peruggia – een Italiaanse medewerker van het Louvre die beroemd was vanwege de diefstal van de Mona Lisa in 1911 – in werkelijkheid met Pablo Picasso en Guillaume Apollinaire samenwerkte.

Van Apollinaire en Picasso was bekend dat ze een hekel hadden aan de kunst die in het Louvre hing, en Apollinaire beschermde zelfs een man die in het verleden uit het Louvre had gestolen. Twee van de gestolen items werden gevonden in Picasso's appartement. Spijtig genoeg is deze mythe echter waarschijnlijk niet waar, aangezien de Mona Lisa door Peruggia werd gestolen omdat hij geloofde dat ze in Italië thuishoorde. Maar het is natuurlijk wel vermakelijk om je voor te stellen dat een van de grootste artiesten uit de 20e eeuw het werk van de grootste kunstenaar uit de 15e eeuw zou willen stelen.