Wat voor iemand is de Israëlische premier Benjamin Netanyahu eigenlijk?

Terwijl het conflict tussen Israël en Hamas verdeeldheid over de hele wereld veroorzaakt en dreigt uit te monden in een grotere oorlog, heeft de premier van het land, Benjamin Netanyahu, een enorme hoeveelheid macht in handen. Het is aan hem om te bepalen hoe ver zijn land zal gaan om te reageren op de Hamas-aanval van 7 oktober.

Netanyahu, bekend onder zijn bijnaam 'Bibi', is de langst dienende premier van Israël en geeft sinds het midden van de jaren negentig vorm aan het politieke toneel van het land. Maar wie is hij? Wat gelooft hij? En hoe werd hij zo invloedrijk?

Netanyahu werd in 1949 geboren in een niet-religieus ingesteld gezin in Tel Aviv. Dit slechts enkele maanden nadat de Joodse leiders de staat Israël hadden uitgeroepen.

Dit maakt hem de eerste Israëlische premier die in de Israëlische staat is geboren.

Foto: De jonge Benjamin Netanyahu (3e van links, 2e rij) tijdens een scoutsevenement op 10 juni 1957 in Jeruzalem.

Volgens een profiel van een New Yorker is dit een veel voorkomende zin in Israël. Netanyahu's vader Benzion was een historicus en randactivist in de rechtse revisionistische zionistische beweging die bij de VS lobbyde om de oprichting van een Joodse staat te steunen.

Toen Benzion in 2012 op 102-jarige leeftijd stierf, beschreef zijn overlijdensbericht in de New York Times hem als ‘meedogenloos agressief’.

“Hij betoogde dat Joden onvermijdelijk te maken zouden krijgen met racistische en niet religieuze discriminatie, en dat compromissen sluiten met de Arabieren zinloos was”, staat er te lezen.

Netanyahu's grootvader van vaderszijde, Nathan Mileikowsky, speelde een rol bij de oprichting van Israël. Geboren in Rusland, zag hij daar de massamoorden en het antisemitisme. Hij zag de vestiging van Israël als het antwoord op de Joodse problemen, zo blijkt uit de biografie 'Bibi' van Anshel Pfeffer.

Niet alleen verhuisde Mileikowsky in 1920 naar het door de Britten gecontroleerde Palestina, hij verzamelde ook steun voor de staat in Engeland en de VS.

Foto: Onbekende fotograaf, via Wikimedia

Netanyahu (rechts) bracht een groot deel van zijn leven, zelfs van kinds af aan, door tussen Israël en de Verenigde Staten, waar zijn vader lesgaf aan universiteiten. Samen met zijn broer Yoni, die hij enorm bewonderde, kreeg hij beide werelden te zien. Volgens Pfeffer was Netanyahu een intelligent kind en blonk hij later vooral uit in spreken in het openbaar.

Nadat hij in 1967 afstudeerde aan een middelbare school in Pennsylvania, schreef hij zich in bij het Israëlische leger. Daar klom hij op tot teamleider.

Door deel te nemen aan missies tijdens invallen,  beschreef hij hoe hij verschillende keren in aanraking kwam met de dood. Hij werd een commando, leidde aanvallen in Syrië en diende in de Jom Kipoeroorlog.

Tijdens de pauzes van zijn militaire carrière studeerde hij architectuur in de Verenigde Staten. Wellicht was hij geïnspireerd door de hoofdpersoon uit zijn favoriete boek destijds, aldus zijn biograaf 'The Fountainhead' van Ayn Rand. Uiteindelijk behaalde hij een masterdiploma in bedrijfskunde aan de MIT Sloan School of Management.

Afbeelding: The Fountainhead, 1943, Bobbs-Merrill Company via Wikimedia

Terwijl Bibi in de VS studeerde, bleef zijn broer Yoni (Yonatan) in het Israëlische leger dienen en werd hij steeds meer bewonderd als held – veel meer dan Bibi. Als reactie op de Palestijnse kaping van een passagiersvlucht in Oeganda kwam hij echter om het leven. Volgens de New Yorker kennen schoolkinderen in Israël hem als martelaar en als een belangrijk denker.

Benjamin had als bedrijfsadviseur gewerkt, maar de dood van zijn broer wakkerde zijn passies aan en toen richtte zijn aandacht op de politiek. Na zijn dood richtte Bibi in naam van zijn broer een antiterrorismestichting op, waardoor hij in de politiek terechtkwam.
“De dood van mijn broer veranderde mijn leven en leidde het naar zijn huidige koers”, vertelde Netanyahu aan Newsweek. "Het heeft mijn wereldbeeld niet gevormd. Het heeft het opnieuw bevestigd."

Afbeelding: Amerikaanse predikant Jerry Falwell met Benjamin en Fleur Netanyahu

Hoewel Bibi een zeer Amerikaans wereldbeeld heeft, omschrijft Pfeffer de mentaliteit van Netanyahu als paranoïde en machtshongerig.

Hij beweert dat Bibi gelooft dat het bestaan van Israël “net zo precair blijft als dat van de Hasmonese dynastie van Judea”, dat wil zeggen dat Israël, ondanks zijn prestaties, altijd aan een zijden draadje blijft hangen. Deze overtuigingen weerspiegelen die van zijn vader.

Netanyahu woonde het grootste deel van zijn niet-militaire leven in Amerika, begon politieke connecties te leggen en ging uiteindelijk werken in de Israëlische ambassade in Washington. Volgens de biografie van Pfeffer werd hij het pratende hoofd van veel Amerikaanse televisienetwerken en legde hij de situatie in Israël uit. Van 1984 tot 1988 was hij Israëlisch ambassadeur bij de VN.

Vóór de Israëlische verkiezingen van 1988 keerde Netanyahu terug en sloot zich aan bij de rechtse Likud-partij van het land. Met technieken en adviseurs uit Amerika was zijn debuut op het politieke toneel van zijn land slim en krachtig. In 1993 was hij leider van de partij en hoofd van de Israëlische oppositie.

Begin jaren negentig kwamen Israël en Palestina met de Oslo-akkoorden het dichtst bij de vrede die ze ooit hadden gehad.
Extremisten aan zowel de Israëlische als de Palestijnse kant waren hier echter tegen. Netanyahu was een van hen, in de overtuiging dat dit alleen maar tot meer geweld zou leiden. Toen de Israëlische premier (afgebeeld) die over de deal onderhandelde, werd vermoord door een rechtsextremist, gaven sommigen de schuld aan de retoriek van Netanyahu, hoewel zijn biograaf weerlegt dat Bibi geweld rechtstreeks aanmoedigde.

Na de moord was Israëls linkerzijde zeer gemobiliseerd voor vrede. Een Palestijnse terreurcampagne in 1996 gaf echter geloofwaardigheid aan Netanyahu's hardere standpunt ten aanzien van de veiligheid. Bill Clinton promootte de andere kandidaat, maar verrassend genoeg won Bibi de verkiezingen met een kleine marge.

Professor Nadav Safran van de Harvard University waarschuwde dat hij het vredesproces zou vertragen en zelfs een nieuw gewapend conflict met de Palestijnen zou veroorzaken. Hij bleef drie jaar premier, maar zijn persoonlijke- en corruptieschandalen brachten hem uiteindelijk ten val.

Netanyahu verloor het leiderschap van zijn partij, maar werd in 2003 benoemd tot minister van Financiën toen de economie van het land wegkwijnde tijdens de tweede Intifada. In deze rol liberaliseerde Netanyahu de Israëlische economie, trok een recordaantal buitenlandse investeringen aan en zorgde ervoor dat Israël meer op de VS ging lijken, zoals hij tijdens zijn hele politieke carrière zou doen. Hij trad in 2005 af vanwege zijn verontwaardiging over de terugtrekking van Israël uit Gaza.

Afbeelding: skyline van Tel Aviv, Shai Pal/Unsplash

Israëls steeds kleiner wordende linkerzijde heeft Netanyahu lange tijd verafschuwd. Volgens de New Yorker geloven ze dat hij “de vrede heeft gedood”, gesymboliseerd in de Olso-akkoorden van 1993 en 1995. In een gelekte video uit 2000 kon je horen hoe hij de Amerikanen liet geloven dat hij de voorwaarden zou handhaven.

Toen hij tot premier werd herkozen, schetste hij in een belangrijke toespraak zijn voorwaarden voor een Palestijnse staat: Jeruzalem zou de verenigde hoofdstad van Israël zijn, de Palestijnen zouden geen leger kunnen hebben en ze zouden hun recht op terugkeer opgeven. Hij pleitte ook voor de ‘natuurlijke groei’ van Joodse nederzettingen.” Een hoge Palestijnse functionaris zei dat deze opmerkingen de deur voor onderhandelingen zou sluiten.

In een toespraak voor de VN in 2009 benadrukte Netanyahu de dreiging die Iran vormde voor Israël en de wereld. Veel van zijn diplomatieke inspanningen waren gericht op het isoleren van Iran. Dit distantieerde hem van de regering-Obama die onderhandelde over een nucleaire deal met Iran. Het was ook een belangrijk onderdeel van de Abraham-akkoorden waarover met de regering-Trump werd onderhandeld en die de soennitische Arabische staten op één lijn zouden brengen met Israël tegen Iran.

Gedurende zijn politieke carrière heeft hij te maken gehad met beschuldigingen van corruptie. Maar vanaf 2017 werd er door de politie onderzoek naar hem gedaan omdat hij gunsten had verkregen van zakenlieden. Volgens de BBC adviseerde de politie hem te beschuldigen van corruptie. In 2019 werd hij formeel aangeklaagd wegens omkoping en fraude. Sinds november 2023 loopt dat proces nog steeds.

Na twaalf opeenvolgende jaren als premier kwam een losse coalitie van politieke tegenstanders samen om hem in 2021 uit zijn ambt te zetten. Na deze dramatische zet beschuldigde Netanyahu zijn rivalen ervan zwak te zijn en beloofde hij in een concessietoespraak ‘deze gevaarlijke regering omver te werpen’.

Na de verkiezingen van 2022 kwam Netanyahu weer aan de macht als leider van een harde coalitie, waarbij zeer extreemrechtse politici in zijn regering werden opgenomen. Deze nieuwe regering kreeg internationale kritiek toen zij een groot aantal nieuwe nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever goedkeurde. Het kondigde ook controversiële hervormingen van het rechtsstelsel aan.

De door de regering voorgestelde hervormingen leidden tot de grootste protesten in de Israëlische geschiedenis. Zelfs leden van het leger dreigden met staken. Toen de minister van Defensie aandrong op het stopzetten van de hervorming van het rechtsstelsel, werd de minister de volgende dag afgezet, wat tot nog meer protesten leidde. Israël was extreem gepolariseerd geraakt tegenover de regering, die volgens tegenstanders de democratie bedreigde.

In deze context werd Israël op 7 oktober overrompeld, toen leden van Hamas Israëlische burgers in de buurt van de Gazastrook op brute wijze aanvielen. In zijn typische harde standpunt dreigde Netanyahu in een televisieverklaring “alle plaatsen waar Hamas is georganiseerd en verborgen in ruïnesteden te veranderen”, en heeft hij de stad belegerd.

In tegenstelling tot veel leiders in oorlogstijd kelderde de populariteit van Netanyahu in de nasleep van de aanslagen. Uit een door de Jerusalem Post gerapporteerde opiniepeiling bleek dat 56% van de Israëli’s vindt dat Netanyahu aan het einde van het conflict moet aftreden. Nog eens 86% gaf de leiders van het land de schuld van het feit dat ze zich niet hadden kunnen verdedigen tegen de verrassingsaanval.