Back in the USSR: foto's van het leven in de Sovjet-Unie

De Unie van Socialistische Sovjetrepublieken (USSR) bestond van 1922 tot 1991. Voor velen blijft de Sovjet-Unie een bron van fascinatie - zowel positief als negatief.

(De titel is een verwijzing naar het liedje 'Back in the USSR' van The Beatles in 1968)

In de bijna 70 jaar van haar bestaan maakte de Sovjet-Unie van een achtergebleven, quasi-feodaal rijk dat geregeerd werd door een autocratische tsaar, een moderne wereldmacht die wedijverde met de Verenigde Staten.

De Sovjet-Unie werd gevormd in een tijd van politieke onrust. De absolute heerser van het Russische rijk, tsaar Nicolaas II, werd omvergeworpen. De voorlopige regering, die de vorst moest vervangen, stond vervolgens machteloos tegenover een opstand van de bolsjewieken onder leiding van Vladimir Lenin.

De Russische Burgeroorlog bepaalde de beginjaren van de Sovjet-Unie. Het Rode Leger dat ten strijde trok tegen het Witte Leger van de regering werd al snel legendarisch.

Zelfs nu de Sovjet-Unie niet meer bestaat, blijven de pracht en praal en de beeldspraak van het Rode Leger nog voortleven in Russische militaire parades en evenementen. Dat gebeurt met name bij herdenkingen van de Tweede Wereldoorlog.

Politieke instabiliteit kenmerkte de beginjaren van de Sovjet-Unie. De partijleiders worstelden onderling met de inrichting van 's werelds eerste socialistische staat. Toen de rook eenmaal opgetrokken was, stapte Jozef Stalin naar voren als de opvolger van Lenin. Hij regeerde de Sovjet-Unie tientallen jaren lang.

Ondanks de misdaden gepleegd door zijn regime is Stalin misschien wel de meest iconische leider van de Sovjet-Unie. Hij is ook een van de belangrijkste figuren in de wereldpolitiek van de 20e eeuw.

De invloed van Stalin is nog steeds voelbaar. Volgens de BBC bleek uit een Russische opiniepeiling in 2019 dat 51% van het Russische volk Stalin nog steeds bewondert.

De vijfjarenplannen van zijn hand stimuleerden een wijdverbreide industrialisatie. Ze hadden efficiënte, zelfopofferende arbeiders nodig die alles gaven om de productiequota te halen en te overtreffen.

Engelstalige media noemden Joseph Stalin 'Uncle Joe.' Hij leidde het land tijdens de Tweede Wereldoorlog en werd uiteindelijk een belangrijke bondgenoot van de geallieerden.

De Sovjet-Unie had het grootste aantal slachtoffers tijdens de Tweede Wereldoorlog. Meer dan 24 miljoen soldaten en burgers kwamen om tijdens de verdediging van het oostfront tegen de Nazi's.

De Slag om Stalingrad (het huidige Wolgograd) wordt beschouwd als een van de bloedigste conflicten in de moderne oorlogsvoering, Er vielen ongeveer 2,5 miljoen doden. Het standbeeld op deze foto, 'Het Moederland Roept' in Wolgograd, is gewijd aan de slachtoffers van Stalingrad.

Het Rode Leger was heel belangrijk voor de nederlaag van nazi-Duitsland. De oorlog staat in Rusland bekend als De Grote Vaderlandse Oorlog.

Op de foto: Russische soldaten zwaaien met de Sovjetvlag op de ruïnes van de Reichstag in Berlijn.

Stalins plan van een gecentraliseerde, collectieve economie bracht veel problemen met zich mee voor de gewone Russen. Hier zie je gedeporteerde boeren en politieke gevangenen die in 1932 gedwongen werden het Witte Zee-Oostzeekanaal te bouwen.

Volgens National Geographic eiste de hongersnood door genadeloos Sovjetbeleid zeven miljoen levens in 1932 en 1933, met name in Oekraïne. Ze noemen de Grote Hongersnood daar 'de Holomodor.'

Politieke onderdrukking werd ook steeds gewoner in de Sovjetregering. Zuiveringen, showprocessen en censuur maakten deel uit van het dagelijkse leven onder Stalin en bleven ook na zijn dood bestaan in de Sovjet-Unie.

Let op deze man links op de foto. Hij zou later uit de gratie raken bij Stalin.

Miljoenen mensen werden op grond van vage beschuldigingen geëxecuteerd. Vele anderen werden tewerkgesteld in dwangarbeiderskampen, goelags, die in afgelegen en onherbergzame streken zoals Siberië lagen. Ondertussen verwijderden Sovjetmedia ongewenste personen uit hun officiële foto's en films.

Stalin overleed in 1952. Zijn opvolger Nikita Chroesjtsjov was enigszins kritisch over Stalin en begon een proces om de persoonlijkheidscultus rond de Sovjetleider te ontmantelen. Hiermee begon een tijdperk dat in de Sovjetgeschiedenis bekend staat als 'De Dooi'.

Maar niet alles ging van een leien dakje. De Sovjeteconomie kreeg te maken met problemen die typisch zijn voor een centraal geplande economie. Hier zie je mensen in Moskou in de rij staan om westerse goederen te kopen in warenhuis GOeM in 1960.

Vaak hebben we een beeld van de Sovjet-Unie als een grimmige, totalitaire staat. Toch vonden veel mensen manieren om een gelukkig en vervullend leven te leiden.

Afgebeeld: Vakantiegangers bij de Zwarte Zee aan het begin van de jaren zeventig.

Het alledaagse leven had voordelen op het gebied van gezondheidszorg, onderwijs en sociale voorzieningen. Op deze foto uit de jaren tachtig liggen jonge meisjes in een dagverblijf in Stavropol te slapen terwijl hun ouders werken.

De Communistische Partij (CPSU) was de ruggengraat van de USSR. Halverwege de jaren tachtig voelde minder dan 10% van de bevolking zich echter door deze partij vertegenwoordigd.

Regeringsfunctionarissen, militaire officieren, leden van de pers en academici konden alleen opklimmen in hun eigen vakgebieden als ze lid waren van de Communistische Partij.

Sport speelde een belangrijke rol in het Sovjetleven. Vanaf 1952 was de Sovjet-Unie prominent aanwezig op de Olympische Spelen en behaalde het land er meer dan 1200 medailles, waarvan 473 goud.

Moskou was gaststad voor de Olympische Spelen van 1980. Ze werden destijds door de Verenigde Staten en een paar van hun bondgenoten geboycot.

De Olympische Spelen van 1984 in Los Angeles werden op hun beurt door de USSR en andere communistische landen geboycot.

De rivaliteit tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie vertaalde zich ook in de sport, zoals het beroemde Miracle on Ice ('wonder op het ijs') - een beladen ijshockeywedstrijd in 1980.

Het Miracle on Ice vond plaats tijdens de Olympische Winterspelen van 1980 in Lake Placid, in de VS. Het ijshockeyteam van de USSR had in de vier voorgaande Olympische Spelen goud gewonnen. Tijdens het zogeheten 'Miracle' verloren de Russen echter met 4-3 van hun Amerikaanse rivalen.

Wetenschap was tijdens de Koude Oorlog een ander strijdtoneel voor de twee supermachten. De Sovjet-Unie wist op 12 april 1961 met Joeri Gagarin de eerste mens de ruimte in te sturen.

Maar de Verenigde Staten overtroefden de Sovjet-Unie op 21 juli 1969 door voor het eerst op de maan te landen. Neil Armstrong en anderen in de Apollo 11 kwamen veilig op de maan terecht en keerden heelhuids terug naar de aarde.

Afbeelding: NASA

In de jaren tachtig kreeg de USSR te maken met een crisis. Toen de Sovjettroepen zich na een militaire bezetting van tien jaar uit Afghanistan terugtrokken, liet dat een verpletterende indruk na.

De USSR had altijd de naam gehad één van de machtigste legers op aarde te zijn, en nu hadden ze zich laten 'wegsturen' door Afghaanse milities.

Het hielp ook niet dat de leiders van de USSR vaak mannen op leeftijd waren die geen ruimte lieten voor hervormingen of afwijkende meningen. Een veelgemaakte Russische grap in die tijd was dat de leiding van de Sovjet-Unie 'van grootvader op grootvader' werd overgedragen.

De verouderde Sovjetleiding had moeite om de verschuiving in de werelddynamiek bij te benen. Met de komst van Ronald Reagan en Margaret Thatcher brak een nieuw tijdperk aan. Steeds meer leiders op het wereldtoneel waren mediageniek en streefden een neoliberale politiek na.

De Amerikaanse president Ronald Reagan was veel directer tegen de Russen dan zijn voorgangers. Hij duidde de Sovjet-Unie regelmatig aan als 'The Evil Empire'.

Mikhail Gorbatsjov, die in 1985 leider van de Sovjet-Unie werd, begon met de nodige hervormingen als glasnost (openheid) en perestrojka (wederopbouw).

Beelden van de opening van een McDonald's op het Rode Plein in Moskou waren een voorteken voor wat er zou gebeuren met het IJzeren Gordijn.

De hervormingen hadden een domino-effect tot gevolg: het hele Oostblok kwam in beweging. Foto's van demonstranten die de Berlijnse Muur afbreken zijn nog steeds indrukwekkende symbolen van dat historische moment.

Botsingen tussen Gorbatsjov en de harde kern van de Communistische Partij leidden aan het einde van 1991 tot de ontbinding van de USSR.

Ondanks de belofte van grotere vrijheden bracht het uiteenvallen van de USSR de inwoners van de voormalige Sovjetlanden veel tegenslagen en problemen.

De jaren negentig werden vooral gekenmerkt door inflatie, economische ellende, en de opkomst van de Russische oligarchen. Deze rijke Russen kwamen vaak voort uit de voormalige communistische elite.

President Vladimir Vladimirovitsj Poetin is een voormalig agent van de KGB, de belangrijkste veiligheidsdienst van de USSR. Nadat de Sovjet-Unie was gevallen, werkte hij zich op binnen de gelederen van nieuwe Russische Federatie. In 2000 slaagde hij erin president van Rusland te worden. En dat is hij (met een kleine pauze) tot de dag van vandaag.

Lees meer over het verleden van Vladimir Poetin

Een peiling uit 2017, aangehaald door het blad Newsweek, laat zien dat 66% van de Russen de opheffing van de USSR tegenwoordig als een vergissing beschouwt. De Sovjet-Unie is misschien wel verdwenen, maar de nostalgie naar die tijd is springlevend.